Rosyjskie mapy podstawowe

To właściwie osobna epopeja. Ku schyłkowi XIX wieku podstawą kartografii wojskowej stały się mapy tzw. pomiaru stolikowego (kreślone w sporej części w terenie na stoliku mierniczym). W zaborze pruskim były to mapy skali metrycznej 1:25.000, w rosyjskim ich odpowiednikiem były tzw. półwiorstowe („pół wiorsty w diumie”) czyli metrycznie 1:21.000. Obok map 1-wiorstowych (metrycznie 1:42.000) stanowiły one podstawę zdjęcia kartograficznego europejskiej części imperium. Te ostanie jednak przeważały. Musimy sobie zdawać sprawę jak w państwie tak rozległym jak Imperium Rosyjskie trudne było zapewnienie pełnego obrazu kartograficznego. Prowadzono bardzo intensywne prace aż do samego wybuch I wojny światowej. Piękny literacki obraz takich prac odnaleźć można w znakomitych obejmujących początkowe lata XX wieku wspomnieniach rosyjskiego kartografa wojskowego Władimira Arsienjewa zatytułowanych „Dersu Uzała”, no i oczywiście z znakomitej ich ekranizacji przez Akiro Kurosawę pod tym samym tytułem. Warto też napomknąć, że brali w nich licznie Polacy, zarówno zesłańcy, jak i ochotnicy. Do najciekawszych należą tutaj wspomnienia Bronisława Grąbczewskiego, który kartografował bardzo egzotyczne obszary: Pamir, Tien-Szań, Hindukusz, a nawet chiński Turkiestan i Tybet. Tyle tytułem dygresji

Trudno to jednoznacznie ustalić jakie było w rzeczywistości zdjęcie podstawowe dla naszych terenów ponieważ niemal nie znamy ich oryginałów, a za punkt odniesienia mamy przedruki i przeskalowania bądź to sowieckie, bądź niemieckie z początku I wojny światowej, czy wreszcie polskie wydawane przez Wojskowy Instytut Geograficzny (WIG). Tak sprawa ma się oczywiście ze źródłami internetowymi. Z pewnością w rosyjskich archiwach znaleźć można ich oryginalne wydania.
Z wydań sowieckich mamy zarówno, niemal literalny, 1:1 przedruk rosyjskiej mapy „Одноверстовая карта западного пограничного пространства” (1:42.000), jak i wydania przeskalowane z mapy półwiorstowej (1:21.000) do skali 1:25.000.
W tym pierwszym dodano jedynie skalę liniową dla kilometrów oraz aktualizację przynależności państwowej w godle mapy (Польша). Nasz teren pokrywa kilka arkuszy: LXXX-Б[B] (Орля), zdjęcie z 1882 roku, aktualizacja w terenie lata 1907–08, przedruk sowiecki, VI.1933 r.; LXXX-В[W] (Бельск), zdjęcie z 1882 roku, aktualizacja w terenie lata 1907–08, przedruk sowiecki, I.1935 r.; LXXX-Ѓ[G] (Брянск), zdjęcie z 1883 roku, aktualizacja w terenie rok 1907, przedruk sowiecki, XII.1934 r.; LXXXI-Б[B] (Клещели), zdjęcie z lat 1881–82, aktualizacja terenie rok 1907, przedruk sowiecki XII.1934 r. Niestety arkusz LXXXI -В[W] (Боцьки) nie jest jak dotąd dostępny w tej reedycji. Jak ilustrację tutaj pokazany jest arkusz LXXX-В[W] (Бельск)

Mapa 1-wiorstowa arkusz Bielsk

„Одноверстовая карта западного пограничного пространства” (1:42.000). Arkusz LXXX-В[W] (Бельск), zdjęcie z 1882 roku, aktualizacja w terenie lata 1907–08, przedruk sowiecki, I.1935 r

To drugie wydanie jest z wielu względów bardzo ciekawe. Po pierwsze z uwagi na lata edycji 1939–1940. Oczywista była potrzeba map zarówno dla sprawnej administracji terenów polskich zagarniętych w następstwie paktu Ribbentrop–Mołotow i agresji 17 września 1939 r., jak i dla niemal natychmiast rozpoczętych przygotowań do najazdu na Rzeszę. Dowodzą tego znakomicie informacje o ilości i rodzaju wojsk rozlokowanych przez sowietów na terenie jednej tylko gminy Boćki. Z punktu widzenia kartograficznego mapy też są interesujące. Przeskalowane wprawdzie do 1:25.000 ale równocześnie zachowujące stary podział i numerację arkuszy rozbieżny nieco z już wprowadzanym nowym sowieckim co świetnie ilustrują schematy na marginesie mapy. Ten podział to 9 arkuszy mapy półwiorstowej w jednym arkuszu mapy 2-wiorstowej oznacza kolejno literami А-Б-В / Г-Д-Е / Ж-З-И [A-B-V / G-D-E / Ż-Z-I]. Więc ich godło składa się z godła odpowiedniego macierzystego arkusza 2-wiorstówki z dodaniem odpowiedniej litery. Nasza okolica mieści się w arkuszach XXI-13 i XXI-14 2-wiorstówki, a obszar gminy pokrywają zasadniczo następujące arkusze przeskalowanej półwiorstówki, kolejno w rzędach XXI-13-Б, -В oraz XXI-14-А, XXI-13-Д, -Е oraz XXI-14-Г, XXI-13-З, -И. Rozpisujemy się tu nad tym bo to ułatwia orientację w gmatwaninie kwadratów, a ten sam system wykorzystuje także niemiecki przedruk przeskalowanych map rosyjskich z 1915 roku.

Fragment marginseu mapy 1:25.000

Fragment lewego marginesu arkusza XXI-13-Е obejmującego m.in. same Boćki. Kolejno: tabela przeliczeń sążnie–metry dla poziomnic i kot wysokości, opis zmian w geometrii i projekcji mapy, oraz schemat położenia arkusza względem arkuszy map półwiorstowej, 2-wiorstowej oraz siatki wprowadzanych właśnie jako podstawowe sowieckie mapy taktyczne map 1:100.000

W godle jedyne zmiany to: jako wydawca figuruje już ГЕНЕРАЛЬНЫЙ ШТАБ РККА [Sztab Generalny Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej] oraz terytorium arkusza to już
БЕЛОРУССКАЯ ССР [Białoruska Socjalistyczna Republika Sowiecka]. Skala liniowa podana już jedynie w kilometrach, wysokości nadal w sążniach, podobnie długość geograficzna nadal odnoszona do Pułkowa. Szereg drobnych zmian dotyczy geometrii siatek i projekcji i opisany jest skrupulatnie na marginesie.

Same Boćki znajdują się na arkuszu XXI-13-Е.

Arkusz mapy 1:25.000 obejmujący Boćki

Arkusz XXI-13-Е przeskalowanej do 1:25.000 mapy półwiorstowej (1:21.000) obejmujący m.in. Boćki

Poniżej można zobaczyć wszystkie wspomniane powyżej arkusze zmontowane w jeden z wytłuszczeniem w sieci osiedleńcze siedlisk dworskich i folwarków (kropka niebieska), obiektów przemysłowych głównie młynów wodnych i wiatraków oraz cegielni czy kaflarni (kropki żółte) oraz leśnictw (kolor zielony). Podział na sektory mapy oryginalnej zaznaczony liniami czerwonymi, zaś w lewym górnym rogu każdego z nich podane godło odpowiedniej mapy. Ponieważ jest to mapa bardzo obszerna z uwagi na swą skalę, i w efekcie plik są bardzo duże tutaj jako ilustracja jego wersja zmniejszona, zaś link do pełnej znajduje się poniżej

Obszar gminy Boćki na rosyjskiej/sowieckiej mapie 1:25.000

Obszar gminy Boćki na sowieckim wydaniu przeskalowanej do 1:25.000 rosyjskiej mapy półwiorstowej. Wskazane godła poszczególnych arkuszy.

Plik w większej rozdzielczości można zobaczyć klikając tutaj

Natomiast fragmenty tych map użyte będą do ilustrowania poszczególnych haseł w naszym „Atlasie krajoznawczym”, jako, że dają najbogatszy obraz dla początku XX wieku. Jak przykład tutaj fragment arkusza XXI-14-A pokazujący Knorydy, Mokre i Dobromil.

XXI-13-V+_Knorydy+Dobromil_2048px

Fragment mapy pokazujący Knorydy, Mokre i Dobromil