Mapa pruska Sotzmanna (1806–1808 rok)

To jedno z najcenniejszych źródeł kartograficznych do dziejów naszej okolicy. Najpewniej to pierwsze w nowoczesnym tego słowa znaczeniu pełne, systematyczne publikowane„zdjęcie” kartograficzne Podlasia.
Bezpośrednio po III zaborze król pruski, Fryderyk Wilhelm zlecił wykonanie map świeżo zdobytych obszarów nazwanych Nowymi Prusami Wschodnimi. Prace kartograficzne nadzorowane przez generała von Geusau wykonywał majorowi von Stein. Ogółem w ramach tych prac w latach 1795–1798 wykonano 135 arkuszy mapy w skali 1:33.333. Następnie materiały te weryfikował i uzupełniał w oparciu o własne pomiary i obserwacje astronomiczne J.C.Textor, który równocześnie redukował mapę do skali 1:152.500 (łacznie 15 arkuszy). Prace te zostały ukończone w 1800 roku.
Do bardzo ciekawych aspektów tych prac należy to, że po raz pierwszy na naszym terenie, prawda, że w ograniczonym jedynie do wąskiego pasa na Suwalszczyźnie, wprowadzono nowoczesną osnowę geodezyjną, tak zwaną siatkę triangulacyjną.
Mapa ta kilka lat później została wysztychowana i opublikowana w Berlinie przez D. F. Sotzmanna. Pierwsze arkusze w tym dotyczący naszej najbliższej okolicy arkusz XIII–Brańsk mogły się ukazać – tu źródła się różnią – już w 1806 roku. Całość została zamknięta, i wtedy też opublikowano arkusz tytułowy „Jurborg”, dopiero w 1808 roku, a więc już po dramatycznych zmianach granic wynikających z traktatu w Tylży (7,9 lipca 1807 roku).
Tutaj prezentujemy publikowaną wersję z wydania Sotzmanna, ta bowiem dostępna jest w otwartych zasobach internetowych. Fragmenty – bardzo ciekawe – oryginalnej rękopiśmiennej mapy von Steina przechowywanej w Berlinie pojawiają się w różnych publikacjach regionalnych (tak jak w monografii „Boćki na Podlasiu” Zbigniewa Romaniuka, czy ostatnio w kolejnym numerze „Bielskiego Hostinca”.

mapa_1808_crp1_2048px

Fragment mapy Sotzmanna z 1806 roku (arkusz XIII–Brańsk) przedstawiający teren obecnej gminy Boćki i jej najbliższe otoczenie

Warto przyjrzeć się bliżej anatomii tej mapy gdyż zobaczyć tu można wiele elementów bardzo charakterystycznych dla XIX-wiecznych map.

Mapa Sotzmana: Tytuł na wydanym w 1808 roku arkuszu I.

Tytułowi towarzyszy element, który później spotkamy także na mapach niemieckich czasów I wojny, a mianowicie objaśnienie jak wymawiać polskie znaki.

Mapa Sotzmanna. Objaśnienia odnośnie wymowy polskiej w arkuszu I.

Innym znakiem czasu jest porównawcze zestawienie skal linearnych. Sama mapa na wszystkich arkuszach pod ramką posiada skalę liniową cechowaną w milach pruskich liczących po 2.000 prętów reńskich (albo 24.000 stóp pruskich/berlińskich) czyli na współczesną miarę 7.532,5 metrów.

Mapa Sotzmanna. Porównawcze zestawienie skal lineranych umieszczone w arkuszu X.

Jednak dla wygody, i możliwości porównywania z innymi mapami mamy tam jeszcze skale następujące: milę geograficzną odpowiadającą jednej piętnastej stopnia długości na równiku (a współczesnej miary 7.420,44 metry), milę austriacką (po 4000 sążni wiedeńskich, 7.585,9 metrów), francuskie lieus (liczące po jednej dwudziestej piątej stopnia długości na równiku (3.898 metrów), mile angielskie (po 1760 jardów, albo 1.609,34 metry), oraz rosyjskie wiorsty (po 1.500 arszynów, albo 1.066,8 metrów).

Mapa Sotzmanna. Legenda umieszczona w arkuszu X.

Legenda uświadamia jak bogaty zakres informacji administracyjnych i gospodarczych zawierała ta mapa.