W wieku XIX i XX ukazało się szereg map, które w swoim zamiarze były mapami historycznymi w naszym, współczesnym, tego słowa znaczeniu. Były to zarówno mapy polskie jak znakomita mapa Chrzanowskiego, jak i mapy niemieckie, francuskie czy angielskie. Impulsem dla wydania wielu z nich były jak się wydaje kolejne wojny i nasze polskie powstania, i idące za nimi fale zainteresowania teatrem wydarzeń.

„Polens Ende durch die letzten Theilungen und Besitznehmungen in den Jahren 1793 und 95 von Preussen, Russland, Oesterreich”

Nasz fragment mapy „Polens Ende durch die letzten Theilungen und Besitznehmungen in den Jahren 1793 und 95 von Preussen, Russland, Oesterreich” opracowanej przez Augusta Sadebecka lub Hübnera używającego pseudonimu Siris. Żródło: Archiwum Państwowe w Poznaniu

Wydana w 1800 roku, opracowana została przez używającego pseudonimu Sirisa Augusta Sadebecka lub Hübnera. Jej autor wcześniej – w latach 1795–1798 – przygotował bardzo staranne opracowanie statystyczno-geograficzne i historyczne ziem polskich pod tytułem „ Historisch-statistisch-topographische Beschreibung von Südpreußen und Neu-Ostpreußen oder der Königlich-Preußischen Besitznehmungen von Polen 1793-1795”. Najpewniej zdobyta wtedy wiedza pozwoliła mu opracować tę mapę. Obejmuje ona całość przedrozbiorowych ziem polskich ze starannym zobrazowaniem podziałów administracyjnych i zaznaczeniem kolejnych rozbiorów wraz z datami a w ramkach na obrzeżu mapy wylicza skrupulatnie jednostki administracyjne (województwa, ziemie, powiaty) włączone do poszczególnych zaborów.
Ponieważ mapa jest bardzo ciekawa sama w sobie prócz „naszego” fragmentu dołączamy też całość.

Mapa „Polens Ende durch die letzten Theilungen und Besitznehmungen in den Jahren 1793 und 95 von Preussen, Russland, Oesterreich” opracowanej przez Augusta Sadebecka lub Hübnera używającego pseudonimu Siris. Żródło: Archiwum Państwowe w Poznaniu

Schauplatz des Französisch-Russischen Krieges im Jahr 1812

Mapa narysowana przez kapitana F.Schnidera w Berlinie i wysztychowana przez Ludewiga Schmidta obejmuje obszar od Berlina po Moskwę i Kursk, oraz Bałtyku po Morze Czarne, a więc także cały obszar historycznych ziem dawnej Rzeczpospolitej.
Był to rzeczywiście teatr niezwykłego, trwającego zaledwie kilka miesięcy, spektaklu. Wielka Armia Napoleona przekraczając Niemen 23 czerwca 1812 liczyła 600.000 żołnierzy, z których ledwie 10% przekroczyło w odwrocie, w połowie grudnia, Niemen. Dla nas o tyle ciekawy, że trasa odwrotu wiodła tuż opodal.

Schauplatz des Französisch-Russischen Krieges im Jahr 1812.
Mapa narysowana przez kapitana F.Schneidera w Berlinie i wysztychowana przez Ludewiga Schmidta

„Teatr woyny narodowey w roku 1831”

Wydana w Paryżu przez Kappelina, mapa dużej skali, i dla nas może mniej interesująca zważywszy, że wojskowo powstanie listopadowe nas ominęło. Ciekawa jednak bo dobrze pokazuje gradację dróg na naszym terenie.

Wydana w Paryżu przez Kappelina mapa „Teatr woyny narodowey w roku 1831

Tak zwana Mapa Chrzanowskiego

„Karta dawnej Polski z przyległemi okolicami krajów sąsiednich według nowszych materyałów na 1:300.000” wydana w Paryżu w latach od ok. 1840 do 1859 łącznie w 48 arkuszach to bardzo szczegółowa jak chodzi o sieć osiedleńczą i drogi mapa. Wydał ją weteran wojen napoleońskich i powstania listopadowego generał Wojciech Chrzanowski (*1793, †1861) przy współpracy Feliksa Wrotnowskiego, który przejął po nim kierownictwo w końcowym etapie prac, oraz Józefa Kowalskiego, Feliksa Zabłockiego i innych.
Publikacja ta wyprzedza o mniej więcej pokolenie kolejne wielkie dzieło naszej geografii a mianowicie monumentalny 15-tomowy „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” (1880–1902), który trudno sobie wyobrazić bez fundamentu jaki stanowiła ta mapa.

Mapa „Trylogii” Henryka Sienkiewicza

Ściślej jeden z jej arkusz poświęcony „Potopowi”. Opracowana przez głośnego w okresie międzywojennym polskiego lotnika Tadeusza Praussa (*1896, †1940) pozostała jednak niekompletna: mamy cztery mapy ale nigdy nie ukazał się wskazywany w nich skorowidz objaśniający jej treść. Cóż chyba znakomita zachęta do tego by sięgnąć po „Potop” raz jeszcze.

Opracowana przez Tadeusza Praussa mapa do „Trylogii” Henryka Sienkiewicza. Fragment arkusza 3 – „Potop”