Mapa „Военно-топографическая карта европейской России” [Wojskowo-topograficzna mapa Rosji europejskiej] zwana potocznie 3-wiorstówką przez długi czas była podstawową mapa wojskową w Imperium Rosyjskim. Nazwa bierze się od miary „3 wiersty w diumie”, a „dium” to cal, po przeliczeniu na system metryczny daje to niemal dokładnie 1:126.000. Miłośnicy polskiej historii znają tę skalę doskonale, to właśnie w tej skali sporządzane były słynne „Mapy Kwatermistrzostwa” Królestwa Kongresowego.

Arkusz z którego tu korzystam a więc „Рйад ХVII Лист 2” [rząd XVII arkusz 2] operuje jeszcze podwójnym opisem długości geograficznej: liczonej na zachód od Paryża na ramce zewnętrznej, oraz na wschód od Pułkowa na ramce wewnętrznej. Opis wskazuje, że przygotowano ją na podstawie rekonesansu z roku 1866, ale znajdujemy tu na przykład linię kolejową drogi żelaznej Brzesko-Grajewskiej oddanej do użytku dopiero w 1873 roku. Nie ma natomiast budowanej w latach 1903–1906 linii kolejowej Siedlce–Bołogoje ani też linii Bielsk Podlaski–Hajnówka–Białowieża zbudowanej w 1894 roku. Wobec tego możemy ją datować na lata 70.–80. XIX wieku.

Nasza okolica szersza …

… i bliższa, na mapie 3-wiortowej z 1866 roku

Mapa dla poznania naszej okolicy interesująca także dlatego, że operuje bardzo precyzyjnymi opisami sieci osiedleńczej. Mianowicie wskazuje wszystkie siedliska dworskie „Госп.д.” [Pański dwór] i folwarczne „Ф.”, a także w nazwach miejscowości będących drobnoszlacheckimi zaściankami dodany jest przedrostek „Ok.” czyli „okolica”. Słowo to w takim – nie odnotowanym jeszcze u Lindego – znaczeniu było powszechnie stosowane na terenach wschodnich w drugiej połowie XIX wieku.
Dla ułatwienia na poniższym fragmencie podkreśleniem siedliska dworskie i folwarki zaznaczone są podkreśleniem zielonym zaś okolice/zaścianki kolorem różowym. Widać dzięki temu dobitnie dwie rzeczy: charakterystyczne zróżnicowanie terytorialne co do występowania zaścianków, a po drugie jak gruntownie wymazana została z krajobrazu spuścizna podworska. Dodatkowo żółtymi punktami zaznaczone są obiekty przemysłowe: młyny wodne, wiatraki i cegielnie.

Fragment mapy 3-wiorstowej z zaznczeniem zaścianków, dworów i folwarków oraz obiektów przemysłowych